Model potrójnej heliksy

Zastosowanie modelu potrójnej heliksy w zarządzaniu polityką innowacyjną w metropoliach | Politechnika Lubelska Wydział Zarządzania

Głównym celem naukowym projektu było stworzenie modelu polityki innowacyjnej prowadzonej przez metropolie (rozumianych w projekcie jako centra rozwoju regionu). Celami szczegółowymi projektu były w układzie chronologicznym: 1) wskazanie funkcjonujących w metropoliach powiązań o charakterze potrójnej heliksy (pomiędzy władzą, przemysłem i ośrodkami naukowymi) oraz określenie ich wzajemnych relacji; 2) wskazanie możliwości budowania i rozwijania relacji między trzema rodzajami podmiotów w metropoliach oraz 3) zaproponowanie modelu polityki innowacyjnej metropolii składającego się z personalizowanych metod i narzędzi poprawiających trafność, efektywność, skuteczność i trwałość polityki innowacyjnej.

W ramach projektu zaplanowano realizację dziesięciu Zadań badawczych oraz weryfikację dziesięciu hipotez badawczych. Celem szczegółowym Zadania 1 było zdefiniowanie obszaru oddziaływania polityki innowacyjnej, który w największym stopniu wpływa na pozytywne efekty w kontekście innowacyjności gospodarki i przedsiębiorstw w niej funkcjonujących. Efekty tego Zadania pokazały, że obszar metropolitarny nie wpływa na wprowadzanie poszczególnych rodzajów innowacji, sposób ich wypracowywania, nie różnicuje częstości podejmowania prac B+R, nie sprzyja współpracy przedsiębiorstw, nie wpływa na aktywność przedsiębiorców w korzystaniu z narzędzi polityki innowacyjnej, nie wpływa na zmniejszenie barier, zwiększenie efektów pozytywnych i zmniejszenie efektów negatywnych, a także nie wpływa na wyższą konkurencyjność przedsiębiorstw. Obszar metropolitarny ma wpływ jedynie na internacjonalizację przedsiębiorstw innowacyjnych (mają one największy zasięg działania).

Dlatego spróbowano zdefiniować inny obszar, który być może w bardziej adekwatny sposób będzie wspierał innowacyjność i konkurencyjność regionu. Niestety próba wyznaczenia nowego obszaru dla prowadzenia polityki innowacyjnej nie odniosła zamierzonych efektów. Z jednej strony nowy obszar wpływa na częstsze wdrażanie każdego rodzaju innowacji, poprawia sposób wypracowywania innowacji oraz ich skalę, nieznacznie poprawia współpracę z podmiotami RSI, również w zakresie B+R, nieznacznie poprawia korzystanie z narzędzi polityki innowacyjnej. Przede wszystkim jednak nowy obszar ogranicza bariery funkcjonowania oraz ich skutki. Wszystkie te aspekty nie przyczyniają się do poprawy efektów przedsiębiorstw innowacyjnych w tym obszarze. Oznacza to, że polityka innowacyjna w pierwszej fazie wdrażania nie powinna koncentrować się na żadnym obszarze, ani na obszarze metropolitarnym, ani na innym obszarze oddziaływania. Dopiero po określeniu pokrewnej różnorodności, regionalnych platform rozwoju, wsparcie powinno być kierowane funkcjonalnie na sieci o różnym obszarze oddziaływania (hipoteza H.1 została zweryfikowana negatywnie).

W Zadaniu 2 zdiagnozowano istniejące powiązania pomiędzy przedsiębiorcami a naukowcami, instytucjami otoczenia biznesu oraz władzą krajową i lokalną. To zadanie miało na celu weryfikację hipotezy (H.2), zgodnie z którą w regionach słabo rozwiniętych przedsiębiorstwa innowacyjne uzyskują niewielkie wsparcie finansowe, doradcze i informacyjne od innych podmiotów RSI z powodu niskiej jakości i dopasowania usług do potrzeb klientów. Hipoteza ta została zweryfikowana pozytywnie, chociaż sam odsetek współpracujących przedsiębiorstw z instytucjami otoczenia biznesu i władzami – jest niewystarczający i konieczne jest podjęcie generalnych działań na rzecz zwiększenia odsetka współpracujących przedsiębiorstw. Jedną z możliwości jest zwiększenie poziomu zadowolenia ze współpracy. Badania wykazały bowiem związek pomiędzy podejmowaniem współpracy a jej oceną. Im lepsza jest ocena współpracy, tym częściej i chętniej przedsiębiorcy innowacyjni podejmowali współpracę. Dobre oceny współpracy mogą przełożyć się na trwałość dotychczasowej współpracy oraz zachęcą nowych przedsiębiorców do podjęcia rozmów z nowymi instytucjami.

Jednakże kluczem do rozwiązania wszystkich problemów i barier w budowaniu relacji podmiotów funkcjonujących w ramach potrójnej heliksy (które zdiagnozowano i zweryfikowano pozytywnie – H.3 w ramach Zadania 3) było określenie możliwości stworzenia sieci współpracy w regionach słabo rozwiniętych. Wypracowano model sieci współpracy (Zadanie 4), a także zdiagnozowano możliwości koordynacji funkcjonowania sieci, w tym określono role liderów sieci, ich cech i zdolności, a także mechanizmy wspomagające tworzenie i wzmacnianie struktur i procesów przepływu wiedzy w sieciach, powiązań komunikacyjnych oraz zarządzania wiedzą i relacji w wymiarze społeczno-kulturowym (struktur budujących potencjał pozytywnego kapitału społecznego i zaufania). Tym samym pozytywnie zweryfikowano hipotezę (H.4).

Kolejnym elementem badania były bariery w prowadzeniu polityki innowacyjnej (Zadanie 5). Udało się tu pozytywnie zweryfikować hipotezę (H.5) dotyczącą tego, że w regionach słabo rozwiniętych przedsiębiorstwa innowacyjne napotykają na większe bariery oraz są one bardziej dotkliwe niż dla przedsiębiorstw nieinnowacyjnych. Co więcej, wiele barier nie zostało jak dotąd zminimalizowanych, a niektóre – w ogóle nie zmniejszyły się, stąd proces konwergencji zachodzi w znacznie niższym stopniu niż w innych regionach. Regiony słabo rozwinięte charakteryzują się innymi barierami (kluczowa jest tu bariera związana z izolacją regionu, a przede wszystkim – brak dostępu do technologii i innowacji z zewnątrz, brak lub odpływanie talentów (powodujący spadek liczby ludności), brak potencjału dla tworzenia innowacji) lub ich natężeniem (niski poziom inwestycji, słaby dostęp do kapitału, dostępność transportowa, infrastruktura gospodarcza i społeczna, rynek zbytu, zasoby i koszty pracy, a nawet aktywność wobec inwestorów).

Przed przystąpieniem do przygotowania założeń modelu polityki innowacyjnej w regionach słabo rozwiniętych, przeanalizowano kilka przypadków regionów Unii Europejskiej, w których potrójna heliksa funkcjonuje sprawnie i przyczynia się do powstania wartości dodanej w rozwoju regionalnym (Zadanie 6). Dopiero, korzystając z tych doświadczeń przygotowano zasady niezbędne do stworzenia zrębów modelu polityki (Zadanie 7). Zweryfikowano tu dwie hipotezy. Po pierwsze (hipoteza H.6), polityka innowacyjna skupiająca się na infrastrukturze jest, szczególnie w regionach słabo rozwiniętych, nieskuteczna, bowiem musi ona w pierwszej kolejności wesprzeć tworzenie i rozwój instytucji. Po drugie (hipoteza H.7), udało się udowodnić, że w regionach słabo rozwiniętych polityka innowacyjna musi być prowadzona etapowo, co stanowi trzon przygotowywanego w ramach projektu modelu.

Kolejnym krokiem w badaniu było określenie sposobów realizacji polityki innowacyjnej w regionach słabo rozwiniętych (Zadanie 8), a w szczególności przygotowanie narzędzi tworzenia wiedzy (wspierania kreatywności pracowników, odpowiedniej edukacji na różnych szczeblach, podnoszenia kwalifikacji pracowników, prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, podnoszenia poziomu przedsiębiorczości społeczeństwa) oraz wymiany i wykorzystywania wiedzy (stworzenia potrzeby wymiany wiedzy między przedsiębiorstwami i z jednostkami naukowymi, zwiększenia liczby otwartych źródeł wiedzy i ułatwienia przepływu wiedzy). Oprócz tego w Zadaniu tym zweryfikowano dwie ważne hipotezy. Pierwsza z nich (hipoteza H.8) dotyczyła korzystania przez przedsiębiorstwa innowacyjne w regionach słabo rozwiniętych w dużo większym stopniu z wszelkich narzędzi polityki innowacyjnej. Druga hipoteza (H.9) natomiast dotyczyła prowadzenia prac B+R we współpracy z instytucjami B+R. Założono, że nie jest ono kluczowym sposobem powstawania innowacji, nawet w regionach słabo rozwiniętych (tylko 4% innowacji powstaje w taki sposób).

Ostatnim elementem badania (Zadanie 10) było określenie skutecznych narzędzi i działań służących ciągłemu monitorowaniu i ewaluacji prowadzonej polityki innowacyjnej w regionach słabo rozwiniętych (hipoteza H.10). Dobre praktyki w metodykach monitorowania polityki innowacyjnej przedstawiono w Zadaniu 9. Natomiast w ostatnim Zadaniu opracowano sposób budowy systemu monitorowania polityki innowacyjnej i podejście do jej monitorowania. Zaprezentowano tutaj również narzędzia ewaluacji polityki innowacyjnej w powiązaniu z konkurencyjnością (m.in. wielowymiarowy autorski model systemu monitoringu i ewaluacji wdrażania polityki innowacyjnej oraz zestaw tzw. wskaźników ilościowo-jakościowych do oceny funkcjonowania regionalnego systemu innowacyjności).

Niewątpliwie największym osiągnięciem praktycznym projektu było stworzenie modelu prowadzenia polityki innowacyjnej w regionach słabo rozwiniętych, który bierze pod uwagę wszystkie wyniki badań opisane w Zadaniach 1-10. Model ten – poprzez wskazanie trzech faz wdrażania polityki – jest w pełni dostosowany do specyfiki tego typu regionów i umożliwia stopniową transformację regionu w region oparty na innowacjach, posiadający własne specjalizacje i wypracowane nisze rynkowe oraz umożliwiający eliminowanie barier występujących w budowie powiązań wewnątrz potrójnej heliksy tak aby sprzyjały one rozwojowi regionalnemu. Model został opisany szczegółowo w podziale na fazy wdrażania z uwzględnieniem celu i stosowanych działań oraz oczekiwanych efektów.

Projekt ma bardzo duże możliwości zastosowania w praktyce. Już podczas jego realizacji okazało się, że istnieje możliwość zastosowania wielu rozwiązań wypracowanych w trakcie jego realizacji – podczas aktualizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do roku 2020, w której udział bierze jeden z wykonawców badania. Jeżeli zapisy Strategii zostaną wprowadzone w życie – będzie możliwe przeanalizowanie skuteczności działań i narzędzi wypracowanych w projekcie.

Dalsze badania powinny pójść w trzech kierunkach. Po pierwsze, należy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego żaden obszar w regionie słabo rozwiniętym nie wpływa na innowacyjność w stopniu większym niż obszar go okalający i w którym momencie rozwoju regionu obszar metropolitarny zaczyna taką funkcję spełniać. Po drugie, należy zająć się kwestią procesów innowacyjnych zachodzących w regionach słabo rozwiniętych. Kierunkiem dalszych badań powinno być jednak takie sterowanie rozwojem kapitału terytorialnego, aby móc stworzyć nowe przewagi zamierzone i zmienić w sposób skokowy trajektorię rozwoju regionu słabo rozwiniętego (oderwanie się od path dependency). Po trzecie, w przyszłych badaniach należy analizowane sieci relacji o charakterze komunikacji lub przepływu informacji, uzupełnić o aspekty przepływu wiedzy regionie. Relacje w tym zakresie mogą być diagnozowane na podstawie wskazań relacji ocenionych przez respondentów jako cenne do zaspokojenia realizacji celu innowacyjnego. Rozpoczęte badania w tym zakresie, dzięki analizie sieci społecznych, konstrukcji i wykorzystaniu map przypływów wiedzy oraz możliwości ich graficznego zaprezentowania, powinny pozwolić na prezentację wzajemnych zależności, źródeł, przepływów, barier wiedzy w regionalnym systemie innowacji.