Zarządzanie innowacyjnością

Projekt badawczy „ Zarządzanie innowacyjnością małych i średnich przedsiębiorstw w klastrach” realizowany był w latach 2010-2011. Miał charakter promotorski. 

Głównym celem projektu było zbadanie na ile klastry wpływają na innowacyjność sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Ponadto cele aplikacyjne projektu obejmowały :

• sformułowanie rekomendacji dla polityki innowacyjnej regionu (woj. lubelskiego) co do kierunków oraz obszarów wsparcia rozwoju klastrów, które wywołują na szybszy wzrost innowacyjności sektora MŚP, a tym samym przyczynią się do akceleracji procesów rozwojowych regionu;
• identyfikacja procesu zarządzania innowacyjnością małych i średnich przedsiębiorstw funkcjonujących w klastrach.

Efektem zrealizowania projektu była weryfikacja na gruncie polskim w odniesieniu do województwa lubelskiego (gdzie będą przeprowadzone badania empiryczne) postulatu wspieranie struktur klastrowych jako narzędzia poprawy konkurencyjności regionu. Wnioski z analizy pozwoliły także odpowiedzieć na pytanie, czy wspieranie i popularyzacja struktur klastrowych, poprzez odgórne inicjatywy i eksponowanie ich w polityce rozwoju regionu, przyczynia się do petryfikacji istniejącego poziomu innowacyjności, czy też stymuluje rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw, powodując widoczne zmiany w jego strukturze.

Zrealizowanie założonych celów badawczych wymagało zastosowania następujących metod badawczych: analizy krytyczno-poznawczej literatury naukowej, badania empirycznego przeprowadzonego w przedsiębiorstwach z wykorzystaniem badań ankietowych, metody statystycznej analizy danych, metody graficznej prezentacji danych.

W ramach realizacji projektu badaniami ankietowymi objęto 188 małych i średnich przedsiębiorstwach z województwa lubelskiego. Połowę respondentów stanowiły przedsiębiorstwa objęte formalnymi strukturami klastrów, a drugą połowę  stanowiły przedsiębiorstwa pozostające poza tymi strukturami, przy czym działające w branżach, w których stwierdzono występowanie takich struktur.

Ocena aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w zakresie wdrażania poszczególnych rodzajów innowacji pozwoliła zidentyfikować istotne różnice między przedsiębiorstwami będącymi w klastrach i pozostającymi poza klastrami. Poziom aktywności w zakresie wdrażania innowacji organizacyjnych, jak również w zakresie wdrażania innowacji marketingowych był w klastrach wyraźnie większy, zaś poziom aktywności badanych przedsiębiorstw w zakresie wdrażania innowacji produktowych oraz w zakresie wdrażania innowacji procesowych był w klastrach i poza klastrami bardzo zbliżony. Badania pozwoliły wykazać, że uczestnictwo w klastrze ma jednak wpływ na aktywność innowacyjną tylko niewielkiego odsetka przedsiębiorstw.

Główne efekty działalności innowacyjnej MŚP zrzeszonych w klastrach pokryły się z efektami przedsiębiorstw spoza klastrów. Jednocześnie w klastrach częściej występowały przedsiębiorstwa, które poprzez wdrażanie innowacji poprawiały przepływ wiedzy w relacjach z innymi podmiotami, komunikację z klientami lub wchodziły na nowe rynki.

W oparciu o przeprowadzone badania ustalono, że małe i średnie przedsiębiorstwa w klastrach nie wykazują istotnie większej aktywności w zakresie ochrony własności intelektualnej, przy czym przynależność przedsiębiorstwa do klastra ułatwia dostęp do wsparcia dla tej formy aktywności.

Wyniki badań pokazały, że przynależność do struktury klastra nie ma wpływu na systematyczność, zakres i budżet  prac badawczo-rozwojowych przedsiębiorstwa. Firmy w klastrach natomiast częściej wykorzystywały pochodzące z zewnątrz wyniki prac badawczo-rozwojowych, głównie dlatego, że łatwiej było im pozyskać je nieodpłatnie.

Ustalono, że bycie w klastrze w znacznym stopniu sprzyja nawiązywaniu współpracy MŚP z podmiotami otoczenia w zakresie badań i innowacji. Głównymi inicjatorami tej współpracy są podmioty zarządzające klastrami i osoby postrzegane jako liderzy klastrów. Współpracę taką małe i średnie przedsiębiorstwa podejmują najczęściej z bliskimi kontrahentami – dostawcami lub odbiorcami z regionu. Niestety aktywność w zakresie kooperacji z podmiotami sfery naukowo-badawczej bywa ograniczona, bowiem mimo, że członkowstwo w klastrze sprzyja nawiązywaniu współpracy nie gwarantuje poprawy jej jakości i w szczególności dotyczy to współpracy z podmiotami sfery naukowo-badawczej.

Nawiązywana dzięki obecności w klastrze współpraca badanych przedsiębiorstw z innymi podmiotami najczęściej dotyczyła pozyskiwania nieodpłatnych zewnętrznych źródeł finansowania wspólnego poszukiwania wiedzy o potrzebach i oczekiwaniach klientów oraz organizowania szkoleń dla pracowników przedsiębiorstw zrzeszonych w klastrach. Przedsiębiorstwa rzadko w sformalizowanych strukturach klastrów poszukiwały partnerów do realizowania przedsięwzięć bezpośrednio zorientowanych na opracowanie innowacji.

Małe i średnie przedsiębiorstwa z klastrów charakteryzowały się większą aktywnością w zakresie pozyskiwania środków pochodzących z Unii Europejskiej, a środki te wśród przedsiębiorstw
z klastrów były najczęściej wykorzystywanym źródłem finansowania działalności innowacyjnej. Przynależność do sformalizowanej struktury klastra, sprzyjała uzyskiwaniu dostępu do informacji na temat zewnętrznych źródeł finansowania działalności innowacyjnej. Przedsiębiorstwa z klastrów charakteryzowały się większą determinacją w realizowaniu przedsięwzięć innowacyjnych, bowiem w obliczu napotkanych problemów znacznie częściej niż przedsiębiorstwa niebędące w klastrach, poszukiwały pomocy u podmiotów z zewnątrz, zamiast porzucać lub odkładać w czasie rozpoczęte projekty.

Badania pozwoliły ustalić, że planistyczna funkcja zarządzania działalnością innowacyjną w klastrach nie zawsze jest realizowana, tymczasem MŚP z klastrów częściej angażowały się w realizację w ramach klastrów tych inicjatyw z zakresu działalności innowacyjnej, które miały charakter planowy, rzadziej natomiast, gdy były one spontaniczne.

Bardzo często przedsiębiorstwa zrzeszone w sformalizowanych strukturach klastrów pozostają ich biernymi członkami, nie interesując się działalnością klastrów. Sprawia to, że w klastrze na etapie planowania działalności innowacyjnej możliwość oddziaływania na kierunki działalności innowacyjnej przedsiębiorstw będących jego członkami jest bardzo ograniczona.

Badania wykazały, że dla małych i średnich przedsiębiorstw zrzeszonych w klastrach od potrzeb regionu ważniejsze są ich własne potrzeby, zatem odpowiedzialni w klastrze za planowanie działalności innowacyjnej przede wszystkim powinni się skupiać na potrzebach przedsiębiorstw.

W świetle uzyskanych wyników badań wskazane jest, aby podziału ról, między podmioty zaangażowane w ramach inicjatyw z zakresu działalności innowacyjnej podejmowanych w klastrach, dokonywał pomysłodawca inicjatywy, często natomiast bywa, że kompetencję tą przejmuje inny niż pomysłodawca podmiot i wówczas role te zostają źle przypisane.

W zdecydowanej większości małe i średnie przedsiębiorstwa w klastrach wykazują gotowość,
a wręcz skłonność do tworzenia relacji współpracy opartych na formalnych zasadach w ramach wspólnych inicjatyw z zakresu działalności innowacyjnej. W każdym klastrze istniał jednak pewien odsetek przedsiębiorstw, które chciały zachować pełną suwerenność i niezależność w swojej działalności innowacyjnej i nie chciały wiązać się formalnymi zasadami współpracy z innymi podmiotami - objęcie tych przedsiębiorstw funkcją organizowania działalności innowacyjnej w ramach klastra może być trudne, a niekiedy wręcz niemożliwe.

Badania wykazały, że MŚP mające członkostwo w klastrach największą gotowość do angażowania własnych zasobów na rzecz działalności innowacyjnej prowadzonej z innymi podmiotami wykazują w odniesieniu do zasobów ludzkich, nieco mniejszą w odniesieniu do zasobów rzeczowych i zasobów wiedzy skodyfikowanej, a zdecydowanie najmniejszą w odniesieniu do zasobów finansowych. Zatem główną barierą organizowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w ramach klastrów może być brak w klastrze zasobów finansowych.

Przedsiębiorstwa z klastrów do działalności innowacyjnej prowadzonej wspólnie z innymi uczestnikami klastrów motywuje głównie: możliwość nawiązania nowych kontaktów biznesowych, możliwość poprawy wizerunku firmy, możliwość wejścia na nowe rynki oraz możliwość poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Niestety w klastrach objętych badaniami motywowanie do działalności innowacyjnej jako funkcja zarządzania praktycznie nie była sprawowana.

Zdecydowana większość MŚP angażujących się w działalność innowacyjną w klastrach nie była z niej rozliczana, czyli nie podlega żadnej kontroli, co więcej przedsiębiorstwa te często nie znały kryteriów oceny efektów swojej działalności, bowiem kryteria te nie były precyzyjnie określone.

Zauważono, że przystąpienie przedsiębiorstwa do sformalizowanej struktury klastra nie stanowi panaceum na jego niską innowacyjność. Uczestnictwo przedsiębiorstw w takich formalnych strukturach może wprawdzie sprzyjać innowacyjności przedsiębiorstw, co potwierdziły prezentowane w pracy wyniki badań, ale pozytywny wpływ bycia w klastrze wykazuje niewielki odsetek badanych przedsiębiorstw, co jednocześnie oznacza, że w wielu przypadkach obecność w klastrze nie prowadzi do poprawy innowacyjności przedsiębiorstwa.